مزاج شناسی یکی از اساسی ترین مفاهیم علم طب سنتی ایرانی است که در فرآیند تشخیص، درمان و نسخه های پیشگیرانه نقش موثری را ایفا می کند. بر اساس طب سنتی هر آن چه که در طبیعت وجود دارد دارای طبع و مزاج مخصوص به خود است و آن چه موجب تعادل در بدن و عدم بروز بیماری ها در شخص می شود؛ رژیم غذایی مناسب است.

آنچه در این مطلب میخوانیم

1. علم مزاج شناسی
2. شناخت مزاج
3. تست مزاج شناسی
4. طبع بدن در طب سنتی
5. انواع مزاج
6. مزاج هر عضو از بدن
7. مزاج در نواحی جغرافیایی
8. آموزش مزاج شناسی

علم مزاج شناسی

همان طور که پیشتر گفته شد مزاج یک مفهوم کلیدی در طب سنتی ایرانی می باشد که بر اساس آن افراد به دو دسته سالم و بیمار طبقه بندی می شوند و این اصل نقش مهمی در تعیین راه های حفظ سلامتی و همچنین در درمان بیماری ها دارد با توجه به این که اخیراً طب سنتی نسبت به گذشته بیشتر مورد توجه افراد قرار گرفته امروزه عده ای از مردم کنجکاوند بدانند مزاج آن ها چیست؟ و یا با آموزش مزاج شناسی در درمان و پیشگیری بیماری های خود موثر باشند.

به طور کلی علم مزاج شناسی علمی وسیع و حرفه ای است و افراد نمی توانند با صرفا با چند فاکتور به مزاج خود پی ببرند از این رو برای آگاهی از مزاج نظر پزشک طب سنتی اولویت است چه بسا افرادی با رنگ پوست کاملا روشن که گرم مزاجند! پس در همین ابتدا بگوییم پرسش چند سوال تنها می تواند حدس شما را به واقعیت نزدیک کند اما نظر اصلی تشخیص پزشک طب سنتی است.

شناخت مزاج

بر اساس متون موجود در طب سنتی ایران (ITM)، عناصر چهارگانه (آتش، هوا، آب، خاک) نقش موثری بر تعیین مزاج انسان ها و هر شی دارند و بر اساس این قانون مزاج ها به چند دسته گرمی، سردی، تری و خشکی تقسیم می شوند. با توجه به این موضوع و شناخت آن افراد می توانند بر اساس نوع مزاج خود تغذیه و نوع لایف استایل خود را تغییر داده و در جهت سلامتی گام بردارند. با توجه به این تفاسیر پس شناخت مزاج از اهمیت زیادی برخوردار است.

تست مزاج شناسی

طب سنتی ایران یکی از انواع طب قدیمی مشهور جهان است که دارای اساتید متحبر و به نامی می باشد که در زمینه مزاج شناسی و آموزش مزاج شناسی دارای سابقه درخشان هستند. گرچه شناخت مزاج نیاز به تجربه و علم فراوان دارد اما انجام تست مزاج شناسی و پرسش برخی سوالات می تواند تا حدی قابل قبولی مزاج هر شخص را معین کند. به طور کلی مزاج ها یا امزاجه به 9 دسته معتدل، گرم، سرد، تر، خشک، گرم و خشک، گرم و تر، سرد و خشک، سرد و تر تقسیم می شود که برخی از مشخصه های رفتاری و جسمانی به تعیین نوع آن کمک می کند در ادامه با ما همراه باشید.

استخوان بندی

بر اساس علم مزاج شناسی تنومند بودن، استخوان‌های درشت و مستعد افزایش وزن از نشانه‌های مرطوب بودن است، در حالی که وزن نگرفتن و لاغر بودن از ویژگی‌های خشکی است.

اعضای بدن

صورت‌ها، انگشتان، لب‌ها، بینی، اندام‌ها پهن بیانگر میزان رطوب است. هر چه این اعضا کوچک تر باشند شخص مزاج خشک تری دارد.

رنگ چهره

این نکته را باید بدانید که رنگ صورتی و گلگون نشانگر گرمی و رطوبت است، در حالی که رنگ زرد نشانه گرمی و خشکی است. از طرفی چهره روشن از ویژگی های بارز افرادی با مزاج مرطوب و سرد است. افراد با رنگ پوست تیره مزاج سرد و خشک دارند.

نوع مو

افراد دارای مزاج خشک موهای زبر، مجعد و مارپیچ (فرفری) دارند. گرمی باعث رشد سریع مو آن ها می شود این دسته از افراد موهای مشکی پرپشت و پر حجم دارند. موهای ابریشمی، صاف، نازک و روشن که کندتر رشد می کنند از ویژگی های بارز افراد مبتلا به مزاج سرد است.

پوست

افرادی که دارای مزاج خشک هستند پوست خشکی دارند و افرادی که مزاج مرطوب پوستی نرم و لطیف دارند و زودتر احساس سرما می کنند دارای مزاج سرد هستند.

میزان فعالیت

گرمی باعث افزایش نشاط و سطح انرژی می شود این عمل نقش موثری در گفتار و حرکت بدن دارد، در حالی که سردی علائم معکوس را ایجاد می کند، زیرا افراد مبتلا به سردی مزاج انرژی زیادی ندارند و عموماً کند هستند و وقت خود را صرف صحبت کردن و برخورد با دیگران نمی کنند.

ویژگی های ذهنی براساس مزاج شناسی

به طور کلی افراد مبتلا به مزاج گرم معمولاً برونگراتر، اجتماعی تر و کم صبر هستند، در حالی که افراد مبتلا به مزاج سرد، درونگراتر، آرام تر و صبورتر هستند. افراد مبتلا به مزاج گرم بیشتر در معرض استرس و بی قراری هستند. با این حال، افراد مبتلا به مزاج سرد تمایل به گوشه گیری و کم حرفی دارند. البته به خاطر داشته باشید که ویژگی های شخصیتی ممکن است به دلیل عوامل مختلفی مانند تربیت، مذهب، معنویت و تلاش فرد برای تغییر نگرش تغییر یابند.

حساسیت

افراد مبتلا به مزاج گرم نسبت به گرما (محیط اطراف، غذاها و نوشیدنی ها) حساسیت بیشتری دارند. کسانی که مزاج سرد دارند به سرما حساس ترند. کسانی که مزاج خشک دارند بیشتر به خشکی و آنهایی که مزاج مرطوب دارند به رطوبت حساسیت بیشتری دارند.

خواب

میزان خواب اشخاص رابطه مستقیمی با مزاج آن ها دارد. چرا که خواب زیاد یا خواب آلودگی نشانه تری و نیاز به خواب کمتر از مشخصه های خشکی است.

مواد دفعی بدن

ضایعات (مثلاً ادرار، عرق و مدفوع) در افرادی که مزاج گرم دارند رنگ و بوی قوی است در حالی که در افراد مبتلا به مزاج سرد، رنگ یا بوی تندی در عرق، ادرار و مدفوع آن ها مشاهده نمی شود. نکته: تمام موارد فوق یک تجربه کلی می باشد از این رو برای آگاهی کامل نظر پزشک طب سنتی شرط است.

طبع بدن در طب سنتی

در آسیای میانه و غربی، اروپا و شمال آفریقا در دوران باستان و قرون وسطی علمی تحت عنوان مزاج شناسی و یا طبع شناسی در میان مردم باب شد و اطبا بر اساس طبع بدن اقدام به معالجه شخص می کردند. بر اساس تحقیقات طب ایرانی یا (ITM) یک طب کل نگر است که بر اساس تفاوت های فردی و ویژگی های جسمی و روانی به همراه بروز عواملی خاص در بدن اقدام به درمان او می کند؛ که این درمان مشتق گرفته از دارو های گیاهی، فصد، حجامت و غیره است. امروزه تحقیقات نشان می دهد که ژنتیک نقش موثری در مزاج افراد دارد و به طور حتم پدر و مادری با مزاج گرم حتما کودکی با مزاج گرم خواهند داشت که صد البته همان طور که پیشتر گفتیم مزاج افراد در تمام طول عمر آن ها تغییر خواهد کرد. جالب است که بدانید مزاج فقط محدود به انسان نیست و هر شیء و موقعیت و حالتی در جهان یک مزاج خاص و مشخص دارد.

انواع مزاج

همانطور که پیشتر گفته شده مزاج ها به 9 دسته مستقل تقسیم می شود در این بخش اقدام به جمع آوری بخش اندکی از ویژگی های افراد در هر مزاج کرده ایم که می تواند اولین مرحله تحت عنوان آموزش مزاج شناسی باشد.

مزاج گرم و تر

افراد با مزاج گرم و تر خلق و خوی خوب دارند و معمولاً اجتماعی و شاد هستند. آنها معمولاً دارای روحیه بالا، کم صبر و سازگار هستند. معمولا رنگ پوست آن گلگون است و دارای پوستی نرم و صاف هستند. آنها همچنین موهای مشکی ضخیم، با تراکم ضخیم و حجم بیشتری دارند. این دسته از افراد دارای بدنی تنومند و رگ های برجسته ای هستند و به طور کلی رگ سیاهرگی آن ها در نواحی مانند مچ دست کاملا مشخص است. افرادی با مزاج گرم و تر نبض قوی تر دارند و به ندرت بیمار می شوند، با این حال، بیشتر مستعد ابتلا به بیماری هایی مانند چاقی، فشار خون بالا، لخته شدن خون، کلسترول بالا و اسید اوریک بالا هستند. خواب‌آلودگی، به‌ویژه در فصل بهار، در میان افراد با مزاج گرم و تر شایع است. احتمال بروز آکنه در آنها بیشتر است. آنها رهبران خوبی هستند. اشتهای خوبی دارند و معمولا هوس گوشت و نان و برنج می کنند و هم چنین مواد دفعی آن ها دارای رنگ و بوی قوی است.

مزاج گرم و خشک

افراد مبتلا مزاج گرم و خشک معمولاً قد بلند و لاغر هستند. بدنشان کوچک است، انگشتان، لب‌ها و سایر اعضای بدنشان بزرگ نیست و معمولا دارای تناسب اندام هستند. آنها دارای رنگ پوست خشک و گرم با ته رنگ زرد و گاهی هلویی هستند. پر شور و دارای نبض قوی هستند. آن ها معمولا سخنوران خوبی هستند و با دقت سخن می گویند و هم چنین دمای بدن آن ها معمولا بالا است.

متاسفانه به دلیل خشکی مزاج آنها ممکن است دچار یبوست شوند سوزش در مقعد و مجاری ادراری می تواند از جمله بیماری های شایع در این گروه باشد. به دلیل گرمی در بدن، آنها غذا را به سرعت هضم می کنند و از آنجایی که مواد مغذی کافی برای تامین انرژی مورد نیاز بدن را ندارند، به سرعت گرسنه می شوند مواد زائد (ادرار، عرق و مدفوع) که از بدن آنها خارج می شود معمولاً دارای بو و رنگ شدید است. از دیگر نشانه های افراد با مزاج گرم و خشک می توان به موارد ذیل اشاره کرد. 1- خشکی دهان به سرعت 2- رشد سریع مو 3- سفید به سرعت مو و پیری زودرس 4- دارای سرعت عمل و تفکر سریع 5- تشخیص دهنده سریع رنگ و بو و صدا 6- دارای اخلاقی حساس و زودرنج 7- دارای خواب کم 8- وقت شناس و ایده آل گرا 9- معمولا افرادی استرسی

مزاج سرد و تر

افراد دارای مزاج بلغمی معمولاً نسبت به سایر افراد احساس سرما می کنند و معمولا دارای پوست صاف و درخشان هستند. معمولا موهای ابریشمی و صاف هستند؛ به طور کلی اعضای بدن آنها بزرگ است و حجیم به نظر می رسند و دارای بدن آن ها به جای بافت ماهیچه ای معمولا چربی بیشتری ذخیره می کنند. این دسته از افراد معمولا بیش از حد می خوابند و وقتی از خواب بیدار می شوند احساس می کنند به اندازه کافی نخوابیده اند. معمولا در بیدار شدن با مشکل مواجه می شوند و خسته از خواب بیدار می شوند. این افراد مستعد بیدار شدن با پاها، دست ها و صورت پف کرده به خصوص بعد از خواب هستند.

افرادی با مزاج سرد و تر معمولا در صبح زود احساس سرگیجه و خستگی می کنند، به ویژه زمانی که هوا سرد است یا غذا یا نوشیدنی با مزاج مرطوب مانند ماست مصرف کرده اند. هم چنین معمولاً نسبت به هوای سرد و مرطوب حساسیت بیشتری دارند. آنها به لبنیات، غذاهای ترش، مقادیر زیاد آب و غذاهای پرآب علاقه زیادی دارند اما نباید مصرف کنند. با توجه به مرطوب بودن بدن و مغز، این دسته از افراد حافظه ضعیف‌تر و کوتاه‌تری نسبت به سایر مزاج‌ها دارند، زیرا رطوبت و سردی باعث کاهش انتقال و ذخیره داده‌ها می‌شود. به طور کلی این افراد دارای مزاج سرد و مرطوب صبور و آرام هستند. آنها مقدار نسبتاً زیادی مواد زائد را دفع می کنند، اما ضایعات رنگ یا بوی قوی ندارند مگر اینکه مواد زائد در بدن آنها جمع شده باشد. این دسته از افراد نبض قوی دارند و رگ های کوچک و غیر برجسته دارند و معمولا اغلب آن ها مستعد بیماری فشار خون پایین هستند.

مزاج سرد و خشک

از جمله دیگر مزاج های موجود در طب سنتی می توان به مزاج سرد و خشک اشاره کرد. بررسی ها نشان داده است این دسته از افراد دارای بدنی ریز و کوچک هستند و معمولا نسبت به سایر مزاج ها زودتر بیمار می شوند. از دیگر خصوصیات این مزاج می توان به خشکی بینی، تیرگی زیر چشم، میل جنسی تقریبا کم، پوست سفید یا گندمگون اشاره کرد. به طور کلی افرادی با مزاج سرد و خشک زودتر از بقیه پیری و سفیدی مو را تجربه می کنند هم چنین این دسته از افراد به علت خشکی مغز دارای قدرت بویایی قوی می باشند. جالب است بدانیم که تحقیقات نشان می دهد افرادی با مزاج سرد و خشک معمولا درونگرا، ریزبین، محتاط، قانون مدار، رویاپرداز و منظم هستند که صد البته تمامی خصلت های فوق وابسته به فرهنگ و خانواده شخص است. با تمام تفاسیر فوق اما باید بگوییم که علم مزاج شناسی علمی کاملا تخصصی است و افراد برای تشخیص مزاج خود بهتر است به پزشک طب سنتی مراجعه کنند و یا خود تحت نظر اساتید طب سنتی مزاج شناسی را بیاموزند.

مزاج گرم

مزاج گرم نیز بخشی از دسته مزاج گرم و خشک و گرم و تر است که از هر دو گروه دارای ویژگی های خاصی است. به طور کلی این دسته از افراد نیز دارای موهای پرحجم و مشکی هستند و معمولا بدن درشت و عضلانی دارند و به راحتی می توان با آن ها ارتباط برقرار کرد. با توجه به این موضوع و تخصصی بودن این مفاهیم بنابراین نظر پزشک طب سنتی در تعیین مزاج از اهمیت زیادی برخوردار است.

مزاج سرد

افراد دارای مزاج سرد معمولاً لاغر اند و دارای استخوان بندی کوچکی هستند. در این دسته از افراد پیری زودرس و امکان بروز لکه های تیره در پوست وجود دارد. معمولا این دسته از افراد دارای پوست خشن و موهای فر هستند. این دسته از افراد که معمولا درونگرا هستند و معمولا بدبین می باشند و کمتر با دیگران ارتباط برقرار می کنند. یبوست و مشکل حافظه از جمله بیماری هایی است که این دسته از افراد را تهدید می کند. افرادی با مزاج سرد به علت سردی بدن خود باید از خوردن موادی نظیر میوه ها و سبزیجات ترشی، غذاهای دارای سرکه، عدس، بادمجان و فست فودها اجتناب کنند.

مزاج هر عضو از بدن

همان طور که گفتیم هر بخش و هر عضو دارای مزاج مختص خود است و اختلال در مزاج هر عضو از بدن می تواند موجب بروز بیماری شود هم چنین لازم به ذکر است که بگوییم از ترکیب مزاج هر عضو از بدن مزاج کلی شخص تعیین می شود در ادامه با مزاج هر عضو و یا بخش از بدن آشنا خواهیم شد.

قلب

دل یا قلب دارای مزاج گرم و خشک است. حرکت مداوم قلب در طول زندگی تعیین کننده گرمی آن است. مصرف زیاد غذا با مزاج گرم مانند فلفل و ادویه ها باعث تپش قلب می شود. حالت ثابت و سفت و محکم بودن قلب از نشانه های خشکی آن است.

مغز

مغز، مرکز فرماندهی سیستم عصبی انسان، سرد و مرطوب است. مغز علاوه بر ماده خاکستری و سفید نرم از آب نیز تشکیل شده است. مغز قادر است تعداد زیادی سیگنال را بدون نقص ارسال کند. نحوه عملکرد مغز و شکل آن وابسته به مزاج سرد و مرطوب آن است. از این رو مصرف بیش از حد لبنیات مانند ماست، آب، یا میوه ها و سبزیجات با محتوای آب بالا باعث افزایش سردی و رطوبت در مغز می شود که منجر به خواب آلودگی و اختلال در عملکرد می شود.

خون، کبد، ماهیچه ها

این اعضا گرم و مرطوب هستند. آنها بسیار گرم و منعطف هستند و برای محافظت از آنها و سالم ماندن و ادامه زندگی باید از گوشت، نان و مواد غذایی شیرین استفاده کرد که همگی دارای مزاج گرم و مرطوب هستند. با این حال، پرخوری و مصرف بیش از حد این غذاها می تواند باعث تجمع مواد زائد در این اندام ها شود که می تواند خود را با علائم پلی سیتمی، بیماری کبد چرب، سفتی ماهیچه ها یا التهاب در عضلات نشان دهد.

استخوان ها، دندان ها، ناخن ها و موها

این دسته از عضو های بدن همه دارای مزاج سرد و خشک هستند و معمولا سفت هستند و برای محافظت از آنها و ساختن استخوان های قوی باید غذا را با مزاج سرد و خشک مصرف کرد مصرف موادی دارای عناصر و مواد معدنی مانند منیزیم، کلسیم، روی یا آهن می تواند در رشد آن ها موثر باشد که این گونه مواد معدنی در کشک، سبوس گندم و برنج، بادام و جو یافت می شود. لازم به ذکر است بگوییم این اندام ها به دلیل داشتن مزاج به سرما حساس هستند.

مزاج در نواحی جغرافیایی

جالب است بدانیم آب و هوا می تواند در مزاج افراد اثر بگذارد از این رو مناطق قطبی، مناطق کوهستانی با مناظر صخره ای، زمین های شنی و بادهای شمالی دارای مزاج سرد و خشک هستند. شوره زارها و بیابان ها دارای مزاج گرم و خشک اند و مناطق ساحلی دارای مزاج سرد و مرطوب هستند و در مقابل در حالی که مناطق استوایی گرم و مرطوب هستند. در کشورمان ایران، مناطق جنوبی، برخی از شرق و عمدتاً مرکزی که بیشترین نور خورشید و رطوبت کم را دارند، عموم افراد دارای مزاج گرم و خشک هستند. مناطق ساحلی جنوب ایران ایران معمولا دارای مزاج گرم و مرطوب هستند. مناطق غربی و شمال غربی که غالباً کوهستانی هستند افراد دارای مزاج سرد و خشک و نواحی ساحلی شمال ایران عموم افراد دارای مزاج سرد و تر هستند. لازم به ذکر است که بگوییم جهت گیری خانه، خواه رو به جنوب باشد، یا رو به شمال یا زیر زمین، مزاج خانه را تعیین می کند. خانه‌های رو به شمال (در ایران) با نور خورشید کمتر، خانه‌های زیرزمینی یا خانه‌هایی که در مکان‌های مرطوب و مرطوب ساخته شده‌اند، سرد و مرطوب یا سرد و خشک هستند؛ اما خانه‌های رو به جنوب که نور کافی خورشید دارند و در مکان‌های گرم ساخته می‌شوند معمولاً گرم و خشک هستند تمامی موارد فوق می تواند بر مزاج افراد با توجه به بررسی این علم موثر باشد.

آموزش مزاج شناسی

مزاج شناسی بخشی از علم طب سنتی ایرانی است که می تواند نقش موثری در کاهش بیماری ها و تغییر سبک زندگی داشته باشد؛ از این رو آموزش مزاج شناسی می تواند گامی موثر در کاهش بروز بیماری ها داشته باشد. اگر از آن دسته افراد هستید که به آموزش مزاج شناسی و یا طب سنتی، حجامت، طب سوزنی و غیره علاقه دارید.

این بخش مختص شما است و شما می توانید پس از ثبت نام از طریق سایت اقدام به حضور در کلاس های حضوری و مجازی مزاج شناسی کنید. تمامی آموزش ها در کلینیک تخصصی طبیب سرا صورت می گیرد و افراد پس اتمام دوره می توانند با دریافت مدرک به دنبال اشتغال و کسب درآمد باشند. در انتهای این بخش باید بگوییم که در کلیه دوره هایی که در طبیب سرا برگزار می شود علاوه پرسش و پاسخ و انجام اعمال تحت نظر اساتید برجسته طب سنتی، امکان تعیین مزاج به صورت رایگان نیز وجود دارد و هم چنین در هر دوره حضوری شرایط پذیرایی و ناهار نیز وجود دارد.

مزاج شناسی از دیرباز مورد توجه ایرانیان بوده است پزشکان ایرانی پس از آگاهی از مزاج اشخاص با داروهای گیاهی اقدام به درمان آن ها می کردند. امروزه ما نیز با احیای این علم کهن می توانیم علاوه بر آگاهی وضعیت بدنی خود این علم را یاد بگیریم و به دیگران آموزش دهیم. مخاطب عزیز طبیب سرا اگر به علم طب سنتی ایرانی علاقه مندید فرصت را از دست ندهید هم اکنون با طبیب سرا ارتباط برقرار کنید و پس از ثبت نام در دوره های مزاج شناسی در صورت تمایل گامی بزرگ در جهت زنده سازی علم طب سنتی ایرانی بردارید.